متخصص شبکه کامپیوتر کیست و چه مهارت هایی لازم دارد؟

یکی از جذاب‌ترین مشاغل دنیای شبکه، عنوان شغلی مهندس شبکه یا کارشناس شبکه است که بازار کار خوبی دارد و تقریبا تمامی شرکت‌ها و صنایع به آن نیاز دارند. مهندسان شبکه به معماران شبکه در پیاده‌سازی شبکه‌های کامپیوتری کمک می‌کنند و علاوه بر این مسئولیت نگه‌داری از معماری شبکه را بر عهده دارند.

دقت کنید یک مهندس شبکه قرار نیست مسئولیت نگه‌داری از سخت‌افزارها یا ارتقا سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری تجهیزات را بر عهده داشته باشد، بلکه به تکنسین‌های شبکه رهنمودهای لازم را ارایه می‌کند، گزارش و پیشنهادهایی که توسط این افراد ارایه می‌شود را دریافت می‌کند و بر مبنای تجربه و شناختی که دارد راه‌حل‌هایی برای بهبود عملکرد خدمات و پایایی شبکه ارایه می‌کند.

تبدیل شدن به یک مهندس شبکه کار ساده‌ای نیست و باید مجموعه‌ای از مهارت‌ها و گواهی‌نامه‌های مربوطه را دریافت کنید تا بتوانید به عنوان یک مهندس شبکه در سازمانی مشغول به کار شوید. در این مطلب به واکاوی این موضوع خواهیم پرداخت که کارشناس شبکه کامپیوتری و مهندس شبکه کیست، چه شرح وظایفی دارد و مهارت های لازم کارشناس شبکه چیست و برای تبدیل شدن به یک مهندس شبکه باید چه مهارت‌هایی را یاد گرفت.

• تفاوت مهندس شبکه و معمار شبکه
• مهندس شبکه کیست؟
• مهندس شبکه چه وظایفی دارد؟
• مهارت های مهندس شبکه

تفاوت مهندس شبکه و معمار شبکه

اولین و مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن دقت کنید و متاسفانه بیشتر منابع فارسی در این زمینه توضیح اشتباهی ارایه می‌کنند این است که مهندس شبکه و معمار شبکه را دو عنوان شغلی یکسان توصیف می‌کنند و بر این باور هستند که هر دو یک کار را انجام می‌دهند. این دیدگاه از آن جهت پدید آمده که شرکت‌های ایرانی شرح وظایف این دو عنوان شغلی را با یکدیگر ترکیب کرده‌اند و برای کاهش هزینه‌ها سعی دارند تنها یک فرد را استخدام کنند که همه کارها را انجام دهد، اما در واقعیت این‌گونه نیست.

معمار شبکه فردی است که مسئولیت برنامه‌ریزی، ساخت و مدیریت شبکه‌ها را عهده‌دار است و اگر بخواهیم مدرک فناوری‌اطلاعاتی این متخصصان را با نمونه‌های دانشگاهی مقایسه کنیم، باید بگوییم مهندس شبکه مدرک کارشناسی ارشد (Cisco Certified Design Expert) و معمار شبکه مدرک دکترا (Cisco Certified Architect) در حوزه شبکه دارد. کاملا روشن است یک معمار شبکه هیچ‌گاه کار عملیاتی انجام نمی‌دهد و تنها وظیفه طراحی نقشه‌های بزرگ شبکه‌های کامپیوتری را دارد و سناریوهایی برای پیاده‌سازی شبکه‌های بزرگ ارایه می‌کند.

یک معمار شبکه واقعی هیچ‌گاه در شرکت‌های کوچک یا متوسط مشغول به کار نمی‌شود و مرتبه شغلی مدیریتی دارد. یک معمار شبکه دست‌کم 15 تا 20 سال سابقه کار مفید دارد و قبل از آن‌که به عنوان معمار شبکه شناخته شود، پست‌هایی مثل سرپرست شبکه، تکنسین شبکه، تحلیل‌گر شبکه و … را پشت سر گذاشته است.

مهندس شبکه کیست؟

در نقطه مقابل مهندس شبکه قرار دارد که برخی منابع از اصطلاح کارشناس شبکه برای توصیف آن استفاده می‌کنند. این فرد وظیفه طراحی و پیاده‌سازی سناریویی را دارد که معمار شبکه ترسیم کرده است. به بیان دقیق‌تر، مهندس شبکه مسئولیت پیاده‌سازی سامانه‌های فناوری اطلاعات یک شرکت یا سازمان را عهده‌دار است و در زمینه پیاده‌سازی شبکه به معمار شبکه کمک می‌کند.

کارشناس شبکه های کامپیوتری فهرستی از تجهیزاتی که قرار است بر مبنای آن‌ها شبکه پیاده‌سازی شود را آماده می‌کند، فهرست فوق را به معمار شبکه نشان می‌دهد، در صورت لزوم تغییراتی در خرید تجهیزات اعمال می‌کند و پس از نهایی شدن فهرست خرید، به تکنسین شبکه یا مسئول خرید سازمان اعلام می‌دارد به چه تجهیزاتی نیاز دارد.

در ادامه بر مبنای نقشه شبکه‌ای که معمار در اختیارش قرار داده اقدام به پیاده‌سازی شبکه‌ها می‌کند. در این زمینه مهندس شبکه ممکن است به شکل منفرد (در شرکت‌های کوچک) یا در قالب تیمی مشغول به کار شود که مجموعه‌ای از تکنسین‌ها تحت نظارت او کار می‌کنند.

مهندس شبکه چه وظایفی دارد؟

یکی از وظایف مهم مهندس شبکه بهبود عملکرد شبکه و شناسایی گلوگاه‌هایی است که باعث افت عملکرد شبکه شده‌اند. شرح وظایف یک مهندس شبکه ثابت نیست و به شرکتی که قصد استخدام در آن‌را دارد بستگی دارد. اما وظایف اصلی مهندس شبکه پیاده‌سازی شبکه‌های سیمی و بیسیم، رفع مشکلات و انجام تحقیقات مداوم برای به‌کارگیری فناوری‌های جدید است.

مهندس شبکه باید بر تخصیص دقیق پهنای باند نظارت کند، سرعت پورت‌های سوییچ را متناسب با نیاز کاربران تنظیم کند و در شناسایی تهدیدات و آسیب‌پذیری‌های امنیتی به مهندسان امنیت کمک کند. یک مهندس شبکه در نبود معمار شبکه می‌تواند تغییراتی در پیکربندی شبکه اعمال کند یا مسئولیت ساخت و پیاده‌سازی شبکه‌ها، عیب‌یابی مشکلات و پژوهش در ارتباط با شناسایی فناوری‌های جدید و نحوه ادغام آن‌ها با فناوری‌های قدیمی را بر عهده بگیرد.

آمارها نشان می‌دهند تا سال 2025 رشد عنوان شغلی مهندس شبکه نزدیک به 10 درصد بیشتر از میانگین متوسط سایر شغل‌ها است.

مهارت های مهندس شبکه

برای آن‌که به یک مهندس شبکه خبره تبدیل شوید در اولین گام باید به فکر دریافت مدرک کارشناسی در رشته علوم کامپیوتری یا فناوری اطلاعات باشید. البته دقت کنید این مدارک قرار نیست سطح دانش شما در ارتباط با مباحث شبکه‌های کامپیوتری را افزایش دهند، بلکه دانشی زیربنایی لازم برای کسب مهارت‌های دیگر را در اختیارتان قرار می‌دهند.

برخی سازمان‌ها در آگهی‌های شغلی به مدرک کارشناسی ارشد در رشته مدیریت بازرگانی اشاره دارند که ارتباط مستقیمی با مجموعه مهارت های لازم برای مهندس شبکه ندارد، اما سرفصل‌های این رشته اطلاعات ارزشمندی در ارتباط با نحوه مدیریت فرایندها، تیم‌ها و برنامه‌ریزی دقیق در اختیار مهندس شبکه قرار می‌دهند.

داشتن مدرک کارشناسی در رشته علوم کامپیوتر به معنای آن نیست که راه به روی علاقه‌مندان به این عنوان شغلی که مدارک دیگری دارند بسته شده‌است، زیرا به لطف مدارک بین‌المللی فناوری اطلاعات این امکان فراهم است تا مباحث تخصصی دنیای شبکه را از کانال دیگری دریافت کرد.

با توجه به این‌که وظیفه اصلی مهندس شبکه طراحی و پیاده‌سازی شبکه‌ها است، بنابراین انتظار می‌رود این فرد در زمینه‌های زیر صاحب تخصص و دانش کافی باشد:

مباحث مرتبط با کلاینت‌ها و سرورها: تمامی شبکه‌های کامپیوتری متشکل از دستگاه‌های دریافت‌کننده خدمات (کلاینت) و ارایه‌دهنده خدمات (سرور) هستند. تمامی خدماتی که کلاینت‌ها در یک شبکه محلی یا سراسری دریافت می‌کنند توسط سرور مدیریت می‌شود، بنابراین اگر سرور به درستی کار نکند دسترسی به خدمات مختل می‌شود.

یک متخصص شبکه و کامپیوتر باید در زمینه طراحی و پیاده‌سازی میل‌سرورها، نرم‌افزارهای ارتباطاتی و مدیریتی (اسکایپ، آفیس و شیرپوینت)، پیکربندی و نصب سرورها، نحوه متصل کردن سرورها به یکدیگر، پیاده‌سازی شبکه‌های ارتباطی محلی و شبکه‌های درون مرکز داده (فیبرنوری) اطلاعات کافی داشته باشد. برای این منظور باید آشنایی کاملی با تجهیزات سخت‌افزاری و زیربنایی شبکه داشته باشد و بداند اطلاعات چگونه توسط پروتکل‌ها، شبکه‌ها، گیت‌وی‌ها و…. عبور می‌کنند و از مبدا به مقصد می‌رسند.

آشنایی با توپولوژی‌ها: توپولوژی‌ها به ساختاری اشاره دارند که شبکه‌ها بر مبنای آن‌ها پیاده‌سازی می‌شوند. شناخته شده‌ترین توپولوژی که همه کاربران روزانه از آن استفاده می‌کنند الگوی کلاینت-سرور است. با این‌حال، در برخی شرکت‌ها و آموزشگاه‌ها از توپولوژی‌های دیگری مثل ستاره‌ای، اتوبوسی، توری و نمونه‌های مشابه استفاده می‌شود. هر یک از این توپولوژی‌ها خط‌مشی‌ها و اصول مدیریتی خاص خود را دارند و نیازمند پروتکل‌های خاص خود هستند.

آدرس‌های IP: عملکردی شبیه به کدهای پستی دارند و برای شناسایی دستگاه‌های تحت شبکه استفاده می‌شوند. آدرس‌های آی‌پی به کلاینت‌ها اجازه می‌دهند به تبادل اطلاعات بپردازند. بنابراین باید با اصول اولیه مرتبط با آدرس‌های آی‌پی، مثل چگونگی تخصیص آدرس‌دهی ایستا که در شبکه‌های محلی کوچک کاربرد زیادی دارند، چگونگی پیکربندی سامانه نام دامنه (DNS) و تعریف کنترلر دامنه که اجازه می‌دهند کلاینت‌های درون یک ایستگاه کاری به کنترل‌کننده دامنه متصل شوند، چگونگی شکستن شبکه‌های بزرگ به زیرشبکه‌های کوچک از طریق VLAN، چگونگی مرتبط کردن سوییچ‌ها به یکدیگر و اتصال کلاینت‌ها به آن، چگونگی تعریف Port Mirroring و تجمیع لینک و…. آشنا باشید.

بر مبنای این تعریف مشاهده می‌کنیم که متخصص شبکه کامپیوتری باید شناخت کافی در ارتباط با پروتکل IPv4 و پروتکل‌های مهم شبکه داشته باشید و درباره نحوه عیب یابی شبکه و رفع مشکلات شبکه (سخت‌افزاری و نرم‌افزارهای) اطلاعات کافی داشته باشید. یکی از مهم‌ترین پروتکل‌هایی که باید شناخت کافی در مورد آن داشته باشید TCP/IP است. پروتکل زیربنایی اینترنت که نقش مهمی در پیاده‌سازی شبکه‌های کلاینت-سرور بازی می‌کند.

کابل‌ها، سوییچ‌ها و بازهم سرور: کابل‌ها شریان اصلی تبادل اطلاعات در شبکه‌های سیمی و بیسیم هستند. بنابراین باید در مورد انواع مختلف کابل‌ها، ظرفیت و پهنای باند کابل‌ها، نحوه کابل‌کشی و کابل‌های مناسب برای اتصال دستگاه‌ها به یکدیگر دانش کافی داشته باشید. به‌طور مثال، باید به بررسی این نکته بپردازید که آیا در اتاق سرور، ضرورتی دارد که از کابل‌های Cat7 یا Cat8 استفاده شود یا خیر. بهترین کابل برای اتصال سوییچ به روتر و کلاینت‌ها به سوییچ و پچ‌پنل چیست.

در مرحله بعد باید سطح مهارت های کارشناس شبکه در کار با سوییچ‌ها افزایش یابد که خود دنیای مفصل دارد. در حالی که سوییچ‌های غیر مدیریتی پیکربندی خاصی ندارند و کافی است سوییچ را به برق، کلاینت‌ها را به سوییچ و سوییچ را به روتر متصل کنید تا همه چیز در دسترس قرار بگیرند، اما سوییچ‌های مدیریتی و نیمه مدیریتی جزییات بسیار زیادی دارند که برای تسلط بر آن‌ها نه تنها به دانش تئوری، بلکه به دانش فنی عمیقی نیاز دارید. از مباحث مهم سوییچ که باید به آن‌ها دقت کنید باید به نحوه فعال‌سازی Port Mirroring روی درگاه‌های سوییچ، نحوه اتصال دستگاه‌های PoE به سوییچ، نحوه پیاده‌سازی شبکه‌های محلی مجازی، آشنایی با ابعاد سوییچ‌هایی که مناسب رک‌سرورها هستند و انتخاب سوییچی که جوابگوی نیازهای سازمان باشد اشاره کرد.

متخصص شبکه های کامپیوتری باید به بررسی این نکته بپردازید که چه سوییچی برای یک سازمان یا شرکت مناسب است. به‌طور مثال، ممکن است شرکت هیچ‌گونه فضای اختصاصی برای سرور در نظر نگرفته باشد یا بالعکس ممکن است رکی از نوع دیواری، ایستاده، مخابراتی و…. آماده کرده باشد تا سرور را در آن جای دهد. در این حالت نه تنها ابعاد ، بلکه نوع سرور، توان پردازشی که ارایه می‌کند و قابلیت ارتقا از نکات مهمی هستند که باید به آن‌ها دقت کنید.

دیوارهای آتش و روترها: فایروال ها مولفه‌های نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری هستند که جریان ترافیک شبکه را مدیریت و کنترل می‌کنند. دیوارهای آتش اگر به درستی پیکربندی شوند به میزان قابل توجهی قادر به دفع تهدیدات سایبری هستند. پیکربندی دیوارهای آتش کار ساده‌ای نیست، به ویژه اگر قرار باشد در شبکه میل‌سرورها، سرورهای اشتراک‌گذاری فایل و نرم‌افزارهای زیرساختی نصب شود که نیازمند تبادل اطلاعات هستند.

علاوه بر این، دیوارهای آتشی مثل فورتی گیت تنظیمات خاص خود را دارند که برای تسلط بر آن‌ها باید زمان قابل توجهی را صرف کنید. روتر شاهراه تبادل اطلاعات است و به دلیل این‌که در بیشتر موارد به شکل پویا از آن استفاده می‌شود (فعال بودن پروتکل DHCP) فرآیند تخصیص آدرس‌های آی‌پی به کلاینت‌ها را مدیریت می‌کند و نقش مهمی در مسیریابی بسته‌های اطلاعاتی دارد.

به همین دلیل در انتخاب روتر دقت کنید، به ویژه اگر قرار است از روترهای جدیدی استفاده کنید که از فناوری‌های ارتباطی بی سیم نظیر Wifi 802.11ax پشتیبانی می‌کنند که جدید است و تنها دستگاه‌های کمی در ایران قابلیت پشتیبانی از این استاندارد بیسیم را دارند. در زمان انتخاب روتر، باید گزینه‌ای استفاده شود که مولفه‌های سخت‌افزاری قدرتمندی دارد تا مشکلی از بابت مدیریت دستگاه‌های کلاینت به وجود نیاید، به ویژه هنگامی که روتر در شبکه‌ وای‌فای اطلاعات درون شبکه‌ای را مبادله می‌کند و همزمان به درخواست پهنای باند کلاینت‌ها نیز پاسخ می‌دهد.

مدارک تخصصی فناوری اطلاعات: یکی از بهترین و موثرترین روش‌های برای احراز موقعیت شغلی مهندس شبکه، اخذ مدارک فناوری اطلاعات است. ثبت‌نام در دوره‌های تخصصی مدارک شبکه به دانش‌پژوهان کمک می‌کند به‌طور همزمان سطح مهارت‌های تئوری و فنی خود را ارتقا دهند. نقطه شروع این مسیر مدرک نتورک‌پلاس است که تمامی نکات و مفاهیم زیربنایی شبکه را آموزش می‌دهد و پیش‌نیاز تمامی مدارک حوزه شبکه است.

در مرحله بعد بیشتر افراد به سراغ مدارک شرکت سیسکو می‌روند، با این‌حال افرادی که قصد دارند به دنیای شبکه‌های بیسیم یا مجازی سازی بروند به سراغ دوره‌های CWNA در ارتباط با شبکه‌های وایرلس یا دوره‌های مجازی سازی با محصولات وی‌ام‌ویر یا سیتریکس می‌روند. در ارتباط با مدارک سیسکو، نقطه شروع دوره CCNA است که گرایش‌های مختلفی در ارتباط با شبکه‌های سیمی، امنیت، بی سیم و…. دارد. بیشتر افراد به سراغ دوره R&S می‌روند که به‌نام CCNA R&S شناخته می‌شوند.

پس از اخذ مدرک فوق در مرحله بعد CCNP قرار دارد که شبیه به CCNA گرایش‌های مختلفی دارند. مهندسان شبکه برای تکمیل سطح مهارت‌های خود دوره CCNP Routing & Switching را انتخاب می‌کنند که مباحث مسیریابی، سوییچینگ و اشکال‌زدایی را در سطح عالی ارایه می‌کند.

کارآموزی: هنگامی که موفق شدید، از نظر تئوری دانش لازم را کسب کنید در مرحله بعد باید به فکر تجربه‌اندوزی باشید. بهترین مسیر در این زمینه کارآموزی است. کارآموزی در شرکت‌های کوچک یا متوسط کمک می‌کند مهارت‌های فنی لازم در ارتباط با شبکه سازی را به دست آورید و به مرور زمان با جنبه‌های فنی این حوزه آشنا شوید.

پس از آن‌که مهارت‌های اولیه را به دست آوردید و احساس کردید که آماده هستید برای موقعیت‌های شغلی رزومه ارسال کنید، پیشنهاد می‌کنیم شتاب‌زده عمل نکنید و ابتدا به سراغ موقعیت‌های شغلی بروید که از عبارت junior network engineer یا network analyst در آن‌ها استفاده شده است. این موقعیت‌های شغلی به تجربه زیادی نیاز ندارند و مناسب افرادی هستند که تازه قصد ورود به دنیای شبکه را دارند. کارشناس شبکه های رایانه ای به مرور زمان که دانش فنی و تخصصی خوبی کسب کردند به سراغ عناوینی مثل کارشناس ارشد شبکه‌های کامپیوتری می‌روند.